A faceta de Baltasar Merino
como investigador no campo da meteoroloxia ten como factor mais relevante o seu
interese en empregar os datos acadados coa observacion e medicién do clima para
conseguir o obxectivo de salvar vidas humanas. O pai xesuita quedou
profundamente impresionado pola catastrofe marítima ocorrida na localidade
portuguesa de Povoa de Varzim en 1892, na que faleceron mais de cen persoas, e
iso levoulle a tratar de aplicar os seus coñecementos neste campo para predicir
as borrascas e evitar as súas consecuencias. Como sucedeu moitas veces ao longo
da súa traxectoria, o profundo humanismo de Merino foi o factor decisivo para
entender o seu labor na terreo da climatoloxia.
Ao pouco tempo da súa chegada
a Galicia (1880) Merino comezou a realizar medicións de temperatura, humidade e
precipitacións dende o observatorio de Camposancos, creado no mesmo ano 1880 e
que el mesmo acabaria dirixindo entre 1887 e 1905. Galicia non foi allea aos
intentos por medir as variables do clima que xa comezaran en diversos puntos de
España e
Europa nas primeiras décadas
do século XIX. En 1850 Antonio Casares foi o primeiro en facer observacions
continuadas no observatorio de Santiago.
O de Camposancos foi o cuarto
observatorio que se creou en Galicia, despois dos de Ferrol, Vigo e Santiago.
Porén, en canto a calidade dos datos rexistrados na época no que o dirixiu
Merino pode dicirse que a finais do século XIX se converteu no primeiro
observatorio de Galicia. Tina algunhas particularidades como una garita de
forma hexagonal, moi semellante a que hoxe pode verse no observatorio Ramén
Maria Aller da Universidade de Santiago.
Merino aplicou a boa practice
cientifica que desenvolveu ao Iongo da súa traxectoria tamén no campo da meteoroloxia.
Os datos recompilados nesa época foron comparados recentemente cos que se
tomaron noutros lugares e puido establecerse a súa precisión. A zona na que se
atopaba o observatorio permitiu obter datos pouco contaminados e moi preto do
océano. Os datos publicabanse no xornal La
Integridad da Guarda e seguiron aparecendo ate o ano 1918, cando Merino xa morrera
e levaba anos sen dirixir o observatorio. O xesuita preocupouse de deixar xente
a cargo do observatorio que continuase o seu labor. O propio Ramén Maria Aller
foi o seu alumno.
Ademais, das observaciéns mais
tipicas de temperatura ou pluviometria, a curiosidade sen fin de Merino levabao
a realizar medicións menos habituais como as de niveis de ozono, a temperatura
baixo o solo ou mesmo comezou a realizar analises clinicas das augas procedentes
da chuvia, ainda que non chegou a rematalos.
Na súa traxectoria como
meteorélogo Merino deixou algúns escritos moi interesantes. En 1891 publicou El Clima del Baixo Miño, no que describe
140 especies vexetais que actúan como indicadoras do clima. Usaba a chamada
“integra térmica” para describir como o millo ou a vide ianse adaptando as
condicións do clima. Ademais, o Iibro recollia 34 refráns Climatoléxicos da
zona.
Dous anos mais tarde chegou o
que quizais é a obra mais imponante de Merino no campo da meteoroloxia. Tratase
do Estudio de las borrascas en la costa
occidental de Galicia, onde emprega os datos recompilados nos anos
anteriores para tratar de predicir o comportamento das borrascas. Hai que
lembrar que o ano anterior ocorrera a traxedia de Póvoa de Varzim.
Despois deste traxico aconteoemento
Merino propuxo nun artigo publicado en La
Integridad que os patróns dos barcos levaran un pequeno barómetro a bordo,
para comprobar os cambios de presicóm atmosférica e poder evitar as grandes tormentas.
A súa recomendación valeulle as louvanzas do director do Observatorio
Meteoroléxico de Lisboa nesa época.
Ainda que pouco a pouco foi
abandonando a actividade no campo da meteoroloxia para centrarse na botánica,
nunca esqueceu totalmente o seu interese neste campo. En 1897 publicou La vegetacién espontánea y la temperatura en la cuenca del Miño, onde relacionaba o
clima coas especies da zona e describia mais de 750 especies e as variedades
que aparecian nas distintas épocas do ano.
O carácter sistemático de
Merino e a súa obsesién por aplicar unha metodoloxia cientifica, pese aos
poucos medios cos que contaba, converten a Súa figura nun gran pioneiro da
meteoroloxia en Galicia. Os datos recompilados polo Observatorio de Camposancos
eran
enviados ao de Madrid e
publicados ano a ano ata 1896, despois seguiron publicandose en La Integridad.
Hoxe en die aínda se están a
estudar eses datos para coñecer mellor a evolución das condicións Climáticas na
zona dende esa época ata hoxe. Merino nunca puido sospeitar que a súa boa
práctica cientifica chegaría a facer útiles eses datos un século despois da súa
morte.
Publicado na revista A Ciencia en Galicia
No hay comentarios:
Publicar un comentario