Archivo: Prudencio Martínez Pena
lunes, 31 de julio de 2017
miércoles, 26 de julio de 2017
(A GUARDA) A VILA DA GUARDA DURANTE A GUERRA CON PORTUGAL (1640-68)
Xoán R. Carnero Fernández-Perico, autor de “Conflitos
Bélicos na Raia do Baixo Miño (1640-68)”.
Unha das etapas
mais descoñecidas da nosa Historia recente é sen dúbidas a referente á guerra
que nos enfrontou durante 28 anos cos nosos veciños portugueses. Baixo o
reinado de Felipe IV, os lusos quixeron dar remate ao dominio español sobre o
seu territorio, dando comezo á Guerra da Restauração (ou da Aclamação) coa
pretensión de restaurar a súa propia monarquía, nesta ocasión coa proclamación
de João IV de Bragança como novo rei de Portugal en decembro de 1640.
O río Miño era unha
gran fenda física para manobras militares de certa envergadura, porque requiría
do emprego de barcos que puidesen transportar tropa ou trebellos de guerra
entre as dúas beiras. Dada a precariedade das defensas miñotas, obsoletas e nun
estado ruinoso, o inicio da guerra non tivo gran incidencia no Baixo Miño. Para
paliar estas eivas construíronse pequenos redutos de terra, fachos, trincheiras
e estacadas, que se acompañaban de garitas de vixilancia atendidas polos
propios veciños. O recrudecimento bélico foi máis intenso na Raia Seca, entre
Ourense e Trás-os-Montes, onde o paso da fronteira era máis doado para
practicar razzias indiscriminadas contra a poboación civil. Así, nos dous
bandos, sucedíanse roubos, incendios de casas, destrución das colleitas, sen
máis ánimo cos da cobiza e a vinganza.
A guerra ofensiva
encetárona os portugueses cun ataque ao longo de toda fronteira con España no día
24 de xullo de 1641. Na antiga provincia de Tui, foi precisamente a vila da
Guarda a primeira en recibir un ataque de soldados milicianos procedentes de
Viana “con dúas lanchas e outras
embarcacións”, acompañadas “dunha
galeota con dous barcos máis de tropa” que saíran de Caminha para asistilos
na operación. O certo é que os portugueses non foron quen de desembarcar, contentándose
solo con levar dous barcos de pesca, que axiña o Gobernador das Armas, Gastão
Coutinho, mandou liberar no mar “para que
non parecera despoxo”. Nestas datas deron comezo as primeiras obras da
fortificación da Insua de Caminha, lugar de interese estratéxico portugués para
o control dos barcos que entraban polo Miño e chegaban ata Salvaterra e Monção.
Dada a pasividade
dos galegos, o Gobernador das Armas portugués, Castello-Melhor, ordenou atacar
o pequeno reduto de Camposancos (“O Forte”) no día 2 de xullo de 1643. Varios
barcos lusos con 60 mosqueteiros quixeron desembarcar na Pasaxe, pero os 50
soldados que defendían o embarcadoiro mailas vixías do río non llo permitiron. Aínda
que unha galeota apoiaba a manobra con disparos de artillería, os atacantes
tiveron que retirarse para Caminha sen poder tomar o posto. Poucos días
despois, o 17 de xullo, o lugar da Tamuxe foi atacado por 400 soldados
embarcados desde Caminha, co propósito de destruír os “barcos de guerra” galegos que se resgardan no esteiro. A veciñanza
acudiu para impedir o desembarco, pero aínda que os portugueses non acadaron o
seu obxectivo, si puideron queimar e saquear algúns lugares da contorna. Estas
“intentonas” serviron de adestramento
para posteriores operacións militares, como foi a tomada e ocupación de
Salvaterra do Miño no día 15 de agosto de 1643, que permaneceu baixo dominio
portugués durante 16 anos.
Diante das afrontas
recibidas, o exército galego con 2.500 homes desembarcou en Lanhelas e Gondarém
para avanzar coa determinación de tomar Vila Nova de Cerveira (25 de setembro
de 1643); despois de varios ataques repelidos, a retirada foi desordenada,
quedando o Miño cheo de cadáveres “que se
quitaban a carradas do río”, despois dunha tregua para enterrar os mortos.
A ocupación de
Salvaterra esgotaba os intentos por recuperala. A concentración de tropas galegas
nese lugar inquedaba aos portugueses, que novamente derivaron o foco de
atención sobre o reduto de Camposancos, defendido nesta ocasión por solo 20
soldados e sen artillería, que causaba “maior
espanto aos navegantes, do que lle podía causar. E así padecía a vila de Caminha
a falta de comercio pola súa Barra [do Miño]”. Alá polas 11 da mañá do día
22 de febreiro de 1644, deu comezou o desembarco de 200 homes na praia de
Camposancos. Viñan en barcos, agochados e cubertos con mantas, desde de
Lanhelas, San Bento-Seixas, Caminha e da Insua; ademais contaban cunha galeota
grande e un bergantín que gardaban a entrada do río: “…primeiro acometeron unha garita do inimigo [galego], que saíu do reduto
para impedir a pasaxe, e nese intre saíu da nosa Insua a galeota, cos soldados
que cabían nela e foron parar ao reduto”. Os portugueses axiña renderon as garitas da praia, así como o reduto,
custudiado por 20 homes que logo de disparar unha carga de mosquetería contra
os invasores fuxiron e deixaron baleiro o “Forte”. Arrasaron a fortificación mailas
trincheiras da praia, e levaron “por
despoxos 3 barcos coas redes e as portas do reduto” para Caminha. Días
despois (23 de marzo de 1644) os portugueses asaltaron A Barca de Goián, que foi
“saqueada e incendiada”. A resposta
do Gobernador Capitán-Xeneral de Galicia, o marqués de Tavara, non foi outra
que simular un ataque ao longo do Baixo Miño: desde Tui sobre Valença, e desde
Forcadela sobre Vila Nova de Cerveira. Pero obxectivo principal era castigar
Caminha, Seixas, Lanhelas e Gondarém, que eran os lugares de onde partiran os
barcos que atacaran un mes antes A Barca de Goián. Do porto da Guarda saíron o
23 de abril de 1644 “catro barcazas coas
súas roqueiras [canóns con balas de pedra] e trinta barcos menores” con
tropa para o lugar da Tamuxe. Desde aquí, con 1.000 infantes embarcados en 7
barcazas e outros barcos máis pequenos os galegos cruzaron o Miño, pero foron
repelidos pola artillería de Caminha e polos veciños de Lanhelas. Houbo máis de
200 baixas galegas entre mortos nas refregas e os afogados no río. Despois
deste desastre, acordouse erguer en Goián o primeiro forte abaluartado que
construíron os galegos no Baixo Miño, que se comezou a obrar no mes de agosto
1644. Tamén se instalara unha peza de artillería nas Eiras para impedir o paso
de barcos, que conseguiron levar para Caminha os portugueses despois de asaltar
este posto, “traendo a peza de artillería
e os despoxos do lugar”. Neste mesmo ano, 900 soldados lusos desembarcaron
na Tamuxe, de onde levaron “35 barcos do
inimigo e os despoxos dos lugares que queimaran” para Caminha, e “aos outros que se fabricaban en terra
prendéronlle lume”.
A guerra derivou
para Salvaterra, ocupada polos portugueses, que supuñan unha gran ameaza para a
seguridade da cidade e provincia de Tui. No esteiro do río Tea, os galegos
defenderon o paso da ponte de Fillaboa co Forte do Castro e as trincheiras
fortificadas da Salgosa. Ademais rodearon Salvaterra con varios cuarteis
asperxidos polas parroquias veciñas. O Gobernador-Capitán Xeneral de Galicia,
Guillén Ramón de Moncada, no ano 1646 mandou erguer o Forte de Santiago de
Aytona, que pechaba definitivamente aos portugueses en Salvaterra. As
hostilidades cesaron na Raia miñota durante aproximadamente dez anos (1645-56).
A poboación comezaba a sentir o peso económico e humano que supuña a guerra: “…polo que os seus naturais ademais do
traballo persoal [da terra] e o de
servir, como serven, como soldados pagados, teñen [ademais] gastos moi
disformes ás súas forzas [económicas], tendo sempre aloxadas nas súas casas á
cabalería e infantería, e obraron pola súa custa a construción dos fortes…” xa
comentados para a defensa da Raia do Miño. En 1650 os portugueses remataron a
fortificación
abaluartada da Insua, e nos seguintes anos a fronte de
guerra estivo inactiva nesta zona.
Xa pasaran 17 anos
de conflito, e por primeira vez os galegos, ás ordes de Vicente Gonzaga, serán
quen de tomar a iniciativa da guerra ofensiva en maio de 1657, cunha entrada de
4.000 homes pola Raia Seca, que correu desde Melgaço terras abaixo para asaltar
Valença. O ataque foi adverso e a perda de soldados galegos foi elevada. Varios
barcos con tropa quixeron participar no ataque, pero a artillería de Caminha
non permitiu que subiran polo Miño arriba. Coa teima de tomar Valença, no mes
de xuño, máis de 10.000 infantes e 2.500 homes de a cabalo galegos cruzaron o
río por unha ponte de barcas botada en Areas de Tui, e pasaron a fortificarse en
San Pedro da Torre, onde ergueron e artillaron o Forte de San Luís Gonzaga, e
na beira galega fixeron o Forte de Amorín-Tomiño, comunicados os dous por unha
ponte de barcas.
En setembro de 1658,
Rodrigo Pimentel, marqués de Viana-Señor de Allariz e Gobernador-Capitán
Xeneral de Galicia, pasou de Amorín para a campaña de Valença cun exército que
superaba os 7.000 homes e 700 cabaleiros, co propósito de destruír os fortes
que atenazaban ao San Luís Gonzaga. Os portugueses, case sen exército, perderon
as fortificacións e retiráronse para as serras de Paredes de Coura. Os galegos
saquearon e queimaron as freguesías que corrían de Valença ata Vila Nova; desde Tui botaron unha
ponte de barcas para cruzar o Miño e encamiñáronse río arriba para tomar
primeiramente Lapela, que renderon o día 4 de outubro. Despois dun longo asedio
de 4 meses sen parar de disparar a artillería galega, instalada nas dúas beiras
do Miño, rendeuse a vila de Monção: “Saíron
desta Praza 455 rendidos, que quedaron dos 1.500 soldados que entraran nela, e
os demais morreran nas saídas, asaltos e de enfermidades. Todos os de dentro
estaban tan mortos como os mortos que tiñan polas rúas, sen enterralos, que
levaban 12 días sen facelo…”. A defensa de Monção foi heroica, cun alto
custe humano para ámbolos exércitos; rendeuse a Praza no día 7 de febreiro de
1659. No día 17, as tropas galegas entraron en Salvaterra e deron remate aos 16
anos de ocupación portuguesa desta vila galega.
Chegado o ano 1661,
no mes de xullo, os galegos pasaron o Miño por unha ponte de barcas botada en
Amorín-Tomiño, para intentar tomar por terceira vez a cidade de Valença. A
tropa compúñase de 10.000 infantes, 1.000 cabaleiros e dun tren de artillería con
14 pezas. Os portugueses contaban cun exército un pouco inferior, gobernado
polo conde do Prado e Gobernador das Armas de Entre Douro e Minho. Os
enfrontamentos na campaña de Valença déronlle a vitoria aos portugueses, que
despexaron axiña o seu territorio da presenza do invasor galego, agás do Forte
de San Luís Gonzaga que permaneceu ata o remate da guerra en mans galegas.
De agora en diante serán os portugueses quen teñan a capaci-dade ofensiva sobre o Baixo
Miño, coa tomada da vila da Barca-Goián no 26 de outubro de 1663. Coas novas
fortificacións abaluartadas de Vila Nova e as construídas por eles en Goián, o
paso do Miño quedou baixo o dominio luso ata que finalizou a guerra. Como
resposta inmediata construíuse o Forte dos Medos-Estás e tamén se ampliou o de
Amorín, por temor a un avance sobre Tui. As obras do Forte de Santa Cruz xa se
remataran en maio de 1644: “A Guarda está
en defensa cun forte de catro baluartes de pedra”. Nesta situación
emerxeron as queixas da poboación que padecía grandes esforzos por mor da
guerra: “…levando estas mercadorías de
forraxe sobre os ombros camiñando 6 ou 7 légoas, e ademais deste traballo imponderable
faise a condución de gran e fariña ás fabricas de Porriño, Monção [ocupado
polos galegos] e A Guarda, cos carros diarios de pan de munición, …e leña para
as ditas fábricas,…”. O descontento por falta de axudas económicas mailos tantos
anos pasados de conflito provocaron desolazón na poboación civil, que comezaba
a perder interese pola defensa da terra, e tamén nos soldados que fuxían da
fame con desercións masivas.
Como Goián servía
de testa de ponte para entrar en Galicia, os lusos prepararon unha gran
invasión pola provincia de Tui. Chegaron a Vila Nova tropas de varias
provincias de Portugal (Alentejo, Beira, Trás-os-Montes,…) que formaron un
exército de 12.000 infantes, 2.500 cabalos, 12 pezas de artillería e 2.700
carros. Esta máquina de guerra cruzou o Miño e botouse a andar o día 28 de
outubro de 1665. Polo camiño queimaron, roubaron e arrasaron todos os lugares polos
que pasaron: As Eiras, A Tamuxe, e tamén a vila da Guarda, que foi atacada e
destruída, aínda que non renderon o Forte de Santa Cruz porque solo querían
crear terror. O Gobernador-Capitán Xeneral de Galicia, Luís de Poderico,
ordenara non formar un exército defensivo e determinou que cada Praza militar
soportara individualmente a súa sorte. Algunha
cabalería galega observaba desde o monte o movemento dos portugueses, pero sen
atacar. Os invasores entraron polas terras do Val do Rosal e Oia, camiño de
Gondomar. As chuvieiras copiosas daqueles días frustráronlle un ataque sobre
Monterreal-Baiona, pero seguiron polo Val Miñor, destruíndo e rapinando todas
as aldeas. Como o exército galego non lles impedía o avance, entraron polo Val
do Fragoso, atacaron Bouzas: “puxéronlle
lume, e era de ver o incendio, agravado e mantido polo alcatrán e brea, e polo
azucre e tabaco [dos almacéns]…”. Chegaron os portugueses ata as mesmas
portas de Vigo, que pensando mellor defendido, non chegaron a atacar. Polo Alto
de San Colmado pasaron a Porriño (6 de novembro), sen que a tropa galega que se
formara pola aquela zona lles fixera fronte. As provisións de gran, moendas,
factorías e panaderías da vila foron destruídas, coa conséguente escaseza de pan
que padeceu o Baixo Miño: “[os galegos]
terán moita dificultade en sustentar non só ao seu exército, senón tamén a
moita xente daquela fronteira,… dando a cada soldado soamente unha cuarta de
millo, que o comían pisado,…”. Sen oposición, os lusos volveron por
Gondomar, repasaron novamente a razzia polo Val Miñor e o do Rosal, camiño xa
da vila da Guarda. Desde o Monte do Cereixo, cuartel dos portugueses,
adiantouse unha partida de 2.000 infantes e 800 homes de a cabalo para ocupar a
ponte da Tamuxe, o camiño de Baiona e outras estradas que levaran á vila
guardesa. O xoves día 11 de novembro o resto do exército foi chegando para dar
comezo ao asedio. Instalaron canóns no Monte do Trega e deron as primeiras
cargas sobre o Forte de Santa Cruz, que se construíra “nun alto, con 4 baluartes e 4 medias lúas,…
e que estaba guarnecido con 1.700 infantes, 2 compañías de cabalos (alén doutra
de desmontados) e con 10 pezas de artillería”. Moitos veciños fuxiron, pero
outros refuxiáronse no forte, que estaba desprovisto de mantementos, pólvora e
municións. Os lusos requiriron varias veces a rendición, pero os asediados
responderon con algunhas saídas, a sabendas de que non serían auxiliados polo
exército galego que se mantiña acuartelado. A defensa foi inútil porque despois
de tres asaltos “furiosos”, os
portugueses conseguiran picar tres minas con explosivos no forte, e diante
desta situación, o gobernador da Praza, Jorge Madureira, pediu no día 20 de
novembro (1665) as capitulacións de rendición: “Levaba 100 feridos, e morreron na defensa 80,… A guarnición foi
escoltada ata a Praza de Tui,… e quedou entregado o goberno do Forte ao mestre
de campo portugués Balthazar Fagundes, con 900 infantes de guarnición”. O
Consejo de Guerra ordenou desde Madrid que se formara un exército para
recuperar a vila da Guarda, pero o Gobernador-Capitán Xeneral de Galicia, Luís
de Poderico, negouse por carecer de medios: “Non hai un día de pan, cebada nin palla co se poida socorrer cabalmente
a esta xente”. Nos tres anos nos que aínda perdurou o conflito bélico, os
portugueses dominaron os arredores da Guarda e o Baixo Miño, ata o remate da
guerra, en febreiro de 1668.
Publicado no libro das Festas do Monte de 2017
martes, 25 de julio de 2017
lunes, 24 de julio de 2017
sábado, 22 de julio de 2017
viernes, 21 de julio de 2017
jueves, 20 de julio de 2017
viernes, 14 de julio de 2017
miércoles, 12 de julio de 2017
martes, 11 de julio de 2017
lunes, 10 de julio de 2017
(A GUARDA - SALCIDOS) O RELO EN SAN ROQUE – “LA VOZ DEL TECLA” (1914)
11.07.-(pax. 4).- YA ESTAN TERMINADOS.-
El reloj y la campana, que habrán de ser colocados en breve, en San Roque.
Según carta, que hemos visto de D. Moisés Díez, en la
actualidad se ocupa de la terminación del campanario, y para el 20 de los
corrientes espera tenerlo todo embalado y dispuesto para el envío.
Confiamos por tanto, fundamentalmente, que estará
terminada la instalación en la
Fiesta de San Roque, 16 del próximo agosto.
25.07.- (pax. 4).- EL RELOJ.-
Ha salido de Palencia, según talón que hemos visto, el 16 de los corrientes,
con todos sus accesorios.
Tan pronto llegue a Tuy, que es la estación de destino,
se telegrafiará a D. Moisés Díez para que salga inmediatamente el Oficial, que
tan renombrada casa enviará para dirigir la instalación.
01.08.- (pax. 4).- YA HA LLEGADO.-
En la tarde del miércoles, 29 de los corrientes, el potente reloj que ha de ser
colocado en la Torre
de San Roque.
Agradó sobremanera la campana, que es de 462 kgs., por su
tamaño y por lo bien rematada que está.
Para ayudar a la descarga de todo el material, que
arrojaba casi dos mil kilos, se agruparon junto a la Capilla más de 50 hombres
y mas de un centenar de mujeres y niños.
Allí Vilos a la activa y entusiasta Comisión y a otras
varias personas de significación, que no nombramos por no hacernos pesados.
En todos los semblantes se
pintaba la satisfacción y la alegría.
08.08.-(páx. 5).- PARA LA INSTALACION.- Del
No le fue posible venir antes, cual había prometido su
principal, y de ahí el que no se halla ya funcionando, cumpliéndose de ese modo
los generales anhelos de este vecindario.
15.08.-(páx. 4).- FIESTA DE SAN ROQUE.-
El día 15 y cuando el nuevo reloj de esta parroquia anuncia por vez primera la
hora de las 12, harán su entrada en esta parroquia tocando alegres pasodobles,
una vez terminado el armonioso repique de campanas del templo parroquial y
Capilla del Santo, y una ensordecedora salva de bombas, la Banda de Caminha (Portugal)
y la del Sr. Orio de La
Guardia.
A la postura del sol será conducida la milagrosa imagen a
la Iglesia Parroquial
A las 8 de la noche dará principio la sorprendente
verbena en la que se quemará profusión de fuego fijo y volador.
A las 7 del día 16 se practicará el último ejercicio de la Novena y seguidamente se
cantará una Misa, como se ha venido haciendo todos los días precedentes.
A las 10 volverá otra vez el Santo a la Iglesia para la
celebración de la misa solemne, en la que cantará las alabanzas del Santo el
elocuente orador sagrado, Muy Ilustre Sr. D. Florencio Cerviño González,
Canónigo Magistral de la S.I. Catedral
Al fin de la misa se hará la procesión solemne del Santo,
de la Iglesia
a la Hermita
y a las tres de la tarde empezará el baile en el campo del Santo, que
continuará hasta el toque de oraciones.
(páxina 9).- ECOS DEL TECLA.-
Hoy darán principio en la parroquia de Salcidos las solemnes fiestas que
anualmente se celebran en honor del Abogado de la Peste , San Roque, y cuyo
programa figura en la correspondencia de aquella parroquia en otro lugar de
este número publicamos.
Coincidiendo con estos festejos, hoy al mediodía, se hará
la inauguración del magnífico reloj, que hace días viene colocándose en la
esbelta torre recientemente construida en la Capilla de San Roque.
Dicha torre y reloj constituyen un monumento admirable
que perpetuará la memoria de los hijos de Salcidos y el celo inimitable de su
celoso Pastor D. Martín Alvarez.
Y a propósito de esto.-
Hemos visto la magnífica lápida de mármol que fue
colocada en la fachada principal de la torre, en la que se lee: = EDIFICOSE POR
SUSCRIPCION POPULAR = Esta inscripción nos parece que está incompleta. Construida
esa lápida en los talleres del señor Baliño de Vigo, por encargo del Párroco de
Salcidos, don Martín Alvarez, parece ser que su modestia no le ha permitido
completar su inscripción, y en eso debe el pueblo de Salcidos poner especial
empeño queriendo, como quiere de veras a su digno señor Abad.
A las letras que dejamos transcritas deben añadirse estas
otras: = DEBIDA A INICIATIVAS DEL PARROCO D. MARTIN ALVAREZ =
Sí, hijos de Salcidos: obras son amores, aunque haya que
inutilizar esa lápida. Quienes han podido reunir mas de tres mil duros para
levantar la torre y colocar un reloj, también disponen de unas cuantas pesetas
para completar la obra.
Reciba el pueblo y Párroco de San Lorenzo nuestra mas
entusiasta enhorabuena.
22.08.-(páx. 4).-BUEN VIAJE.-
Se lo deseamos al agradable y competente oficial de la acreditada Casa de D.
Moisés Díez, de Palencia, D. Gregorio Villanueva, que salió de ésta el 19 de
los corrientes para Puebla de Tribes (Orense) una vez terminada la instalación
del magnífico reloj de esta parroquia y sufragado por sus vecinos e hijos aun
ausentes.
Por esa razón oimos de labios de nuestro sr. Abad que él
no tuvo mas acierto que el haberse asociado una Junta Directiva, compuesta de
personas honradísimas y de gran prestigio, a cuya Junta se debe en su mayor
parte el feliz éxito de esta obra.
Y para que se vea de ello la razón, dicho sr. Abad desea
queden estampados en estas columnas los nombres de sus dignos compañeros de
Comisión que fueron: D. José María Alvarez Alonso, Teniente Alcalde, de Pintán;
D. José Bernardo Vicente Sobrino, Concejal, de Las Lajes; D. Ramón Alvarez
Alonso, Concejal, del Coruto; D. Francisco Trigo Alonso, exconcejal, del Coruto;
¡Con tan buena gente se puede ir a cualquier parte!
Por eso, sabemos que sí se intentaron hacer lo indicado
en el último número del semanario “LA VOZ DEL
No buscó, dice él, en su
iniciativa, la gloria para él, sino la utilidad y beneficio para sus queridos
feligreses.
Dice asimismo, que otro iniciador hubiera realizado, tal
vez, proyecto tan hermoso con mayor éxito, pero que él fue mas atrevido emprendedor,
porque conoce lo que son capaces sus convecinos.
Pero nosotros, por cuenta propia, también decimos que eso
lo consigue él, por tener ganadas, merced a su carácter y bellas cualidades, el
afecto de sus feligreses.
De todos modos tenemos necesariamente que repetirle
nuestra felicitación, aún cuando la hagamos extensiva, cual el desea, a sus
excelentes compañeros de Comisión.
Celso R. Fariñas
INFOMAXE
jueves, 6 de julio de 2017
miércoles, 5 de julio de 2017
lunes, 3 de julio de 2017
Suscribirse a:
Entradas (Atom)